Кыргызстандын Чолпон-Ата шаарында 20-21-июлда өтө турган Борбор Азия мамлекеттеринин башчыларынын төртүнчү консультативдик жолугушуусунда аймактын беш өлкөсүнүн ортосундагы достукту, жакшы коңшулаштыкты жана кызматташтыкты чыңдоо максатында жаңы өнөктөштүк келишимине кол коюлушу күтүлүүдө.
Орусия өкүлдөрүсүз өтө турган иш-чарага ар дайым бейтараптуулукту сактоого аракет кылып келген Түркмөнстан менен эч кандай бирикмеге кирүүдөн карманган Өзбекстандын жетекчилери катышары маалымдалган.
Бул Орусиянын Украинага басып киришинен жана Борбор Азия республикаларынын көбүндө олуттуу кандуу окуялар болгондон кийин бул аймактын мамлекет башчыларынын биринчи жолку жолугушуусу.
Чолпон-Атадагы саммит: мааниси
Мамлекет башчылары регионалдык коопсуздуктун чакырыктарына жана коркунучтарына биргелешип жооп кайтарууда Борбордук Азия өлкөлөрүнүн ортосундагы өз ара аракеттенүүнү күчөтүү боюнча пикир алмашат, аймактын өлкөлөрүнүн туруктуу экономикалык өсүшүн камсыз кылуу үчүн кызматташтыкты кеңейтүү келечегин, ошондой эле Борбордук Азия өлкөлөрүнүн ортосундагы маданий-гуманитардык өз ара аракеттенүүнү мындан ары чыңдоо маселелерин талкуулашат.
Казакстандын Тышкы иштер министрлигинин расмий сайтында Казакстандын башчысынын жарлык долбоору пайда болду “Казакстан Республикасы, Кыргыз Республикасы, Тажикстан Республикасы, Түркмөнстан жана Өзбекстан Республикасынын ортосундагы достук, жакшы коңшулук жана XXI кылымда Борбордук Азияны өнүктүрүү боюнча кызматташуу жөнүндө келишимге кол коюу жөнүндө”.
Документтин түшүндүрмө катында «Геосаясий толкундоолор, эл аралык аренадагы чыңалуу, глобалдык коопсуздукка коркунучтун күчөшү, Борбордук Азия өлкөлөрү менен кызматташууну тереңдетүү Казакстан үчүн барган сайын маанилүү болуп баратат» деп белгиленет.
«Аймактык кызматташтыкты өнүктүрүү максатында ишенимге негизделген мамилелерди куруу, аймактын туруктуу өнүгүүсүн камсыз кылуу, аймактагы стабилдүүлүктү жана коопсуздукту чыңдоо, ошондой эле ар түрдүү эл аралык аянтчаларда аймактагы өлкөлөрдүн кызыкчылыктарын козгогон маселелерди алдыга жылдыруу боюнча чаралар көрүлүүдө. Мамлекет башчыларынын үч консультативдик жолугушуусунун жыйынтыгында региондордун жакындашуу процесстери туруктуу мүнөзгө ээ болду. Аймакта конструктивдүү көп тараптуу саясий диалог түзүлдү”, — деп айтылат документте.
Келишимдин маңызы «тараптар бири-бирине каршы күч колдонуудан же аны колдонуу коркунучунан баш тартууга, глобалдык жана аймактык деңгээлде тынчтыкты жана коопсуздукту бекемдөө үчүн биргелешип иштөөгө, заманбап чакырыктарга жана коркунучтарга каршы туруу боюнча күч-аракеттерди координациялоого өз милдеттенмелерин ырасташканында» турат. «Келишим Борбордук Азия мамлекеттеринин ортосундагы өз ара пайдалуу кызматташтыкты мындан ары тереңдетүүгө, дүйнөлүк коомчулук менен мамилелердин оптималдуу моделин курууга жана заманбап чакырыктарга жана коркунучтарга бирдиктүү мамилени иштеп чыгууга бекем негиз болуп кызмат кылат, ошондой эле аймактагы мамлекеттер аралык кызматташтыктын өнүгүүсүнө салым кошот» деп баса белгиленет.
Туруксуздукка каршы биримдик
Борбор Азия мамлекеттеринин лидерлери аймактын кызыкчылыгын коргоо үчүн биригүүгө аракет кылууда. Бул мамлекеттердин башчылары чоң агасы — Россиянын катышуусуз өз алдынча жолугуп жаткан сейрек учур. Ушундай эле тенденция Кавказда да байкалат. Армения тышкы саясатын толугу менен өзгөртүп, Түркия жана Азербайжан менен мамилесин оңдоп, Грузия менен бирге региондо биригүүнү жана баш коштурууну жактайт. Бул эки аймак үчүн тең кооптуу учур. Борбор Азия өлкөлөрүнүн ортосундагы кызматташтыкты бекемдөө идеясы жаңы эмес жана бул демилге көптөн бери айтылып келет.
Ушундай ниет менен беш өлкөнүн лидерлери биринчи жолу Нур-Султанда, андан соң Ташкентте жолугушту. Андан соң саммит Бишкекте өтүшү керек болчу, бирок өлкөдөгү ички көйгөйлөрдөн жана андан кийинки президенттик жана парламенттик шайлоолордон улам иш-чара жылдырылды. Ошондуктан былтыр Түркмөнстанда консультативдик жолугушуу болгон. Эми кезек Кыргызстандагы саммитке келди. Алдыда боло турган саммит — тарыхый окуя жана бардык мамлекеттердин президенттери бир пикирге келсе, аймактын көйгөйлөрүн биргелешип чечүүгө шарттар түзүлөт. Бул соода, экономика, инвестиция жана коопсуздук жаатындагы кызматташтыкты чыңдоо үчүн пайдалуу.
Чолпон-Ата шаарында боло турган саммит аймактагы бир катар мамлекеттердеги кандуу окуялардан, Түркмөнстанда бийлик алмашкандан жана Орусиянын Украинага басып киришинен кийинки Борбор Азия мамлекет башчыларынын алгачкы жолугушуусу болмокчу. Өткөн жылы ушундай эле жыйын 2021-жылдын 6-августунда Түркмөнстанда өткөн. Борбор Азия мамлекет башчыларынын биринчи консультативдик жолугушуусу Нур-Султанда (2018), экинчиси Ташкентте (2019) өттү. 2020-жылы саммит Кыргызстанда өтүшү керек болчу, бирок коронавирустун пандемиясынан улам ал бир жылга жылдырылып, 2021-жылдын август айында Түркмөнстан аймактагы коңшуларын кабыл алган.
Булак: Kierunek Kaukaz