Kazakistan’daki anayasa referandumunun yarattığı kargaşa yatışır yatışmaz bir başka Orta Asya ülkesi daha devlet sisteminde reform yapmaya karar verdi. Anayasa değişiklikleri Haziran ayı sonunda Özbekistan Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev tarafından duyuruldu.
Özbekistan Anayasası’na ilişkin değişiklik taslakları 25 Haziran’da This is My Constitution web sitesinde (Özbekçe ve Rusça) ve Khalk Suzi ve Narodnoe Slovo gazetelerinde yayımlandı. Kamuoyu görüşmeleri 5 Temmuz’da sona erecektir.
Taslak, 64 maddede 200’den fazla değişikliğin yanı sıra altı maddenin daha eklenmesini öngörüyor. En önemli değişiklikler arasında cumhurbaşkanlığı süresinin beş yıldan yedi yıla çıkarılması ve Özbekistan’ın sadece egemen bir cumhuriyet değil, aynı zamanda yasal, sosyal, laik ve demokratik bir devlet olduğunu belirten bir dilin eklenmesi yer alıyor. Dış politika kuralları listesi, devletin toprak bütünlüğüne ve insan hak ve özgürlüklerine saygı gösterilmesi ihtiyacını da içerecek şekilde genişletilecektir. Özbekistan vatandaşının Devletten sınır dışı edilemeyeceğine veya başka bir ülkeye iade edilemeyeceğine dair bir hüküm Anayasa’ya eklenecektir. Özbekistan’ın yurtdışında yaşayan vatandaşları ve soydaşlarıyla bağlarını korumaya ve geliştirmeye özen göstereceği de belirtiliyor. Kazakistan Anayasası’nda yapılan değişiklikte olduğu gibi, Özbekistan’da da ölüm cezası kaldırılacaktır. Karakalpaty’nin özerkliği sınırlandırılacak ve bölge halkı arasında yapılacak bir referanduma dayanarak Özbekistan’dan ayrılma hakkı reddedilecektir. Değişiklikler ayrıca Karakalpakistan Cumhuriyeti’nin egemenliğine yapılan atfı da ortadan kaldıracaktır.
Yetkililer, değişikliklerin Anayasa Komisyonu’nun çalışmalarının bir sonucu olduğunu belirtmişlerdir. Taslak ilk okumada kabul edilmiş ve ardından kamuoyunun tartışmasına sunulmuştur. Herhangi bir vatandaş söz alabilir. Görüşler devlet dilinde veya teklifte bulunan kişinin konuştuğu başka bir dilde sunulabilir.
Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev, 6 Kasım’da düzenlenen yeni cumhurbaşkanlığı yemin töreninde anayasal reform ihtiyacından bahsetti. Mayıs ayında, temel görevi Anayasa’nın değiştirilmesine yönelik önerileri toplamak olan bir Anayasa Komisyonu kurulmuştur.
En tartışmalı olanlar, cumhurbaşkanının görev süresi ve Karakalpaty Cumhuriyeti’ne ilişkin hükümlerdir. Analistler, Şavkat Mirziyoyev’in görev süresinin değiştirilmesinin «geçersiz kılınabileceğine» ve böylece yeniden cumhurbaşkanlığına aday olmasına izin verebileceğine inanıyor ki bu da Anayasa’da değişiklik yapılmadan mümkün değil.
Değişiklik taslağının açıklandığı ilk günden itibaren Karakalpaklar sosyal medyada protesto gösterileri düzenlemeye başladı ve cumhuriyetin Özbekistan’dan ayrılmasını öngören hükümlerin yürürlükte kalmasını talep etti. Karakalpakistan’daki ayrılıkçı eğilimlerin 2014 yılında Kırım’ın ilhak edilmesinden bu yana yoğunlaştığını belirtmek gerekir. Bölge sakinleri, otuz milyondan fazla Özbekistan vatandaşı oy kullanacağı için, iki milyonluk bir azınlığın geleceklerine ve özerklik biçimine karar verme hakkına sahip olmayacağını savunuyor.
Anayasa’da önerilen değişiklikler Kazakistan referandumunda oylananlar kadar kapsamlı değil ancak Özbekistan’ın siyasi sistemi üzerine popüler bir tartışmanın başlamış olması, yönetici elitin hükümet ve toplum arasındaki ilişkiye dair algısında büyük bir değişim olduğunu gösteriyor.