Россия-Украина уруши, Россияга қарши кенг кўламли Ғарб санкциялари ва Европа давлатларининг Россия ҳудуди орқали Европага шарқ-ғарбий транзит йўлакларини тўсиб қўйиш эҳтимоли ортиб бораётгани Марказий Осиёнинг денгизга чиқиш имкони бўлмаган, тарихан оша йўлга таянган давлатлари учун катта оқибатларга олиб келади. Ва ички ва халқаро бозорларга чиқиш учун Россия орқали темир йўл коридорлари.
Урушдан олдин Россия, Украина, Полша ва Беларус «Янги Евросиёнинг қуруқлик кўприги» нинг бир қисми бўлишга умид қилган эдилар. Бироқ Россия президенти Владимир Путин 24-февралда Украинага кенг кўламли босқинни қайта бошлаш тўғрисида буйруқ берганида, бу мақсадлар барбод бўлди. Бу Хитойга катта бош оғриғни келтирди. Ва Россия, Қора денгиз ва Марказий Осиёни кесиб ўтувчи «Бир камар ва йўл» ташаббусининг (БРИ) шимолий йўналишини хавф остига қўйди.
Марказий Осиёнинг денгизга чиқиш имкони йўқ республикалари халқаро савдодаги бу тўсатдан чигалликни енгиб ўтишлари мумкин бўлган йўллардан бири бу Каспий денгизи орқали Европага юкларни олиб ўта оладиган Боку-Тбилиси-Карс (БТК) темир йўл линиясидир. Аммо яна бир муҳим алтернатива Эрон орқали шимолдан жанубга йўналиш бўлиши мумкин, унинг қуруқликдаги транзит тармоқлари Туркия ва Европага, шунингдек, Форс ва Уммон кўрфазларидаги Эрон портларига уланиш имконини беради. Бироқ Эроннинг Ҳинд океанига тўғридан-тўғри чиқиш имкониятига эга ягона денгиз порти ва Марказий Осиё мамлакатлари ичидаги энг яқин жойлашган Чабаҳар алоҳида аҳамиятга эга бўлади.
Ўзбекистон Чабаҳор порти транзити лойиҳасида иштирок этишга катта қизиқиш билдирган ва якунда жорий йил январ ойида, яъни жорий Россия-Украина уруши бошланишига бир неча ҳафта қолганда портга кириш бўйича шартнома имзолаган эди. Ўзбекистон экспорти ва импортининг 80 фоизга яқини Россия орқали ўтади. Шу боис Тошкент бошқа йўналишларда янги транзит йўналишларини излаши мақсадга мувофиқ. Чобаҳор порти Тошкентнинг мантиқий қизиқиш нуқтасига айланди. Ўзбекистон аллақачон Афғонистон шимоли билан темир йўл алоқасига эга, ва Чобаҳор портига чиқишни осонлаштириш учун Ҳирот орқали Эрон темир йўл тармоғига уланишни режалаштирмоқда. Бу янада аниқроқ, чунки 2020 йил охирига келиб Эрон- Афғонистонга-Чаф-Ҳирот трансчегаравий темир йўл линиясини қуриб, ишга туширди, бу икки мамлакат ва Ҳиндистон ўртасидаги мултимодал (денгиз ва темир йўл) транзит алоқасини янада мустаҳкамлайди.
Эрон ҳам Ўзбекистон каби Толибон ҳокимиятга қайтганидан сўнг Афғонистон Ислом Амирлиги билан нисбатан яқин муносабатлар ўрнатишга муваффақ бўлди ва ҳозирда икки давлат ўртасидаги иқтисодий ва савдо ҳамкорлигининг катта қисми аввалгидек давом этмоқда. Ўзбекистоннинг Чабаҳор порти лойиҳасида иштирок этиши Ҳиндистонга Марказий Осиёдаги 80 миллионлик бозорга осон ва тўғридан-тўғри кириш имконини беради, бу минтақа Ҳиндистоннинг анъанавий рақиби Хитой постсоветнинг барча беш мамлакатининг асосий савдо-иқтисодий ҳамкори ҳисобланади. Умуман олганда, Украинадаги уруш Россиянинг Европага транзит йўлларининг чеклаши, Ўзбекистоннинг Чабаҳор порти транзити лойиҳасига қизиқишини янада ошириши, шунингдек, Марказий Осиёнинг бошқа давлатларининг ҳам эътиборини тортиши мумкин. Лекин, албатта, бунинг учун Марказий Осиё ҳукуматлари ва Толибон назоратидаги Афғонистон ўртасидаги муносабатларни янада ривожлантириш керак бўлади.
Manba: Kierunek Kaukaz