Геоиқтисодий ва иқтисодий ҳамкорлик, Хитойнинг туркий давлатлар билан глобал транспорт лойиҳалари Марказий Осиё ва Жанубий Кавказ, уларнинг баъзилари билан умумий чегаралар билан биргаликда Хитой оммавий ахборот воситаларининг уларга бўлган қизиқишини тушунтиради. Бундан ташқари, уларнинг лойиҳалари амалга оширилаётган ҳудудларда барқарорликни таъминлаш учун КПК ўрнатиш бу қизиқишни тўлдиради.
Биргина феврал ойининг дастлабки 15 кунида Хитой оммавий ахборот воситалари Марказий Осиё мамлакатлари ва ғалати, Жанубий Кавказ мамлакатларидан бири — Озарбайжон ҳақида 38 та материал нашр этди. Марказий Осиёга оид мақолалар асосан Хитой билан икки томонлама ҳамкорликка оид. Озарбайжон ҳақидаги материаллар асосан Озарбайжон ҳукумати расмийлари, шу жумладан Озарбайжоннинг Хитойдаги элчиси Акрам Зейналли билан суҳбатлардан иборат еди. Кўпроқ эътибор олган бир нечта мавзулар мавжуд:
- Пекинда қишки Олимпия ўйинларининг ўтказилиши ва Хитойдаги ўйинларни ташкил этишга мамлакатларнинг муносабати;
- Хитойнинг Марказий Осиё мамлакатлари билан савдо-иқтисодий ҳамкорлиги;
- «Бир камар, бир йўл» лойиҳаси доирасида ҳамкорлик
- Қозоғистондаги январ воқеалари.
- Хитойнинг Марказий Осиё мамлакатлари ва Озарбайжон билан дипломатик алоқалари ўрнатилганининг 30 йиллиги;
Бу 7 материаллар муаллифи Шинжон таҳлилий ва ахборот маркази эканлигини таъқидлаш лозим.
Ҳар бир мамлакат учун материаллар сони:
- Қазақстан – 14;
- Әзірбайжан – 10;
- Түрікменстан – 4;
- МО барча мамлакатлари – 4.
- Өзбекстан – 3;
- Тәжікстан – 2;
- Қирғизистон – 1.
АСОСИЙ ҲАҚИДА ҚИСҚАЧА
1) Пекинда қишки Олимпия ўйинларини ташкил этишнинг аҳамияти
Материалларда мамлакатларнинг Хитойда Олимпия ўйинларини ташкил етишга бўлган ижобий муносабати ҳақида сўз юритилди. Озарбайжон спортчиларининг Олимпия ўйинларидаги иштироки ҳақида гапирар экан, Озарбайжон елчиси Хитой томонининг амалга оширган ишларига юқори баҳо берди.
«Мен Пекиндаги қишки Олимпия ўйинлари объектларига ташриф буюрдим ва қишки Олимпия ўйинлари учун инфратузилмани қуришда Хитой томонининг улкан ютуқларини кўрдим. Хитойнинг қишки Олимпия ўйинларига тайёргарлигини ҳар томондан юқори баҳолаш керак. Қишки Олимпия ўйинлари юқори даражадаги спорт воқеасига айланишига ва Хитойнинг яна бир муваффақиятли йили бўлишига ишонаман», — деди Озарбайжоннинг Хитойдаги элчиси Акрам Зейналли .
2) Қозоғистонда январ воқеалари бўйича материалларни катта сони
Географик жойлашуви туфайли Қозоғистон Хитойни енг кўп қизиқтирадиган Марказий Осиё мамлакатларидан биридир. Бунга Хитой ахборот порталларининг Қозоғистонда рўй бераётган воқеаларга қизиқиши юқорилиги сабаб бўлмоқда. Январ воқеалари буедан мустасно эмас еди. Материалларнинг аксарияти ушбу мавзу бўйича нашр етилган. Ва бу даврда Қозоғистон ҳақидаги деярли барча материаллар ушбу мавзуга у ёки бу тарзда тегди. Фудан университети фахрий профессори, Хитой институти директори ва Чунцю ривожланиш стратегияси институти тадқиқотчиси Чжан Вэйвэй ва Цю Вэнпингнинг Фудан университети Хитой тадқиқотлари институти ташриф буюрган тадқиқотчиси ва Шанхай ижтимоий фанлар академиясининг диний тадқиқотлар бўлими директорининг баёнотларига эътибор қаратилди:
«Бир қарашда, Қозоғистондаги тартибсизликларга газ нархининг ошиши ва Қозоғистонда тўпланган айрим муаммолар, жумладан, бойлар ва камбағаллар ўртасидаги тафовут, амалдорларнинг коррупсияси, ишсизлик, инфляция ва бошқалар сабаб бўлди, тартибсизликлардан сўнг «рангли инқилоб» нинг бир қанча белгилари пайдо бўлди. Мавжудлиги 20 000 ёлғиз Олмаотада қуролли исёнчилар, кам икки миллион киши аҳолига эга шаҳар, хориждан кўп террорчилар, шу жумладан ва бошқалар бу олдиндан режалаштирилган ва тайёрланган саботаж операцияси бўлганлигини аниқ кўрсатиб турибди» .
3) Хитойнинг Марказий Осиё мамлакатлари ва Озарбайжон билан савдо-иқтисодий ҳамкорликни чуқурлаштириш режалари
Материалларнинг аксарияти Хитойнинг Озарбайжон ва Марказий Осиё мамлакатлари билан алоқаларини ривожлантириш ҳақида гапиради. «Бир камар, бир йўл» лойиҳаси доирасидаги ҳамкорликка алоҳида эътибор қаратилмоқда. Шунингдек, жорий йилда Хитой ва ушбу давлатлар ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатилганининг 30 йиллиги нишонланиши ва бу факт турли соҳалардаги алоқаларни янада чуқурлаштириш учун сабаб бўлиб хизмат қилиши кўрсатиб ўтилган.
«Савдо вазирлиги илмий-тадқиқот институтининг Евросиё институти директори Лю Хуақинг Хитой ва Марказий Осиё ўртасидаги ҳамкорликни янада кучайтириш йўллари ҳақида гапирар екан, учта таклиф билан чиқди:
- ҳамкорликнинг мустаҳкам ҳуқуқий асосини яратиш, икки томонлама солиққа тортиш шартномаларига йўл қўймаслик;
- Хитой-Европа поезд ҳаракатини соддалаштиришни чуқурлаштириш, порт ўзгаришлар салоҳиятини ошириш ва божхона расмийлаштирувини соддалаштириш;
- қишлоқ хўжалиги, тиббиёт ва реабилитация, ободонлаштириш, электрон тижорат ва маҳаллий ҳамкорлик соҳасидаги ҳамкорликни чуқурлаштириш».