«Армяндар өздерінің қатыгездіктерін ақтау үшін, Ферғанадағы бүкіл мұсылман халқын өлтіргеннің өзінде, Түркиядағы мұсылмандар тарапынан өлтірген армяндардан көп болмайды деп айтқан».
Армян әскерлері Орта Азияда тұңғыш емес. Жүз жылдан сәл астам уақыт бұрын ұлтшыл «Дашнакцутюн» партиясы тарапынан құрылған және Қызыл Армияның қатарында болған армян бөлімшелері қазіргі Өзбекстан мен Қырғызстан аумақтарында Кеңес өкіметінің сүйеніші болған. Құжаттық дәлелдер мен заманауи зерттеулерден белгілі болғандай, бұл әскери құрылымдар жергілікті халықты қырып-жою, зорлау және тонау әрекеттерін жасаған. Сарттар, яғни өзбектер олардың басты құрбаны болды, әсіресе Ферғана өлкесінде. Тек Қоқанның өзінде 1918 жылдың ақпан айында негізінен армян жасақтардың қолынан кем дегенде 3000 мұсылман қаза тапқан.
Итальяндық зерттеуші Буттино, 2007 жылы орыс тілінде аудармасы жарияланған Керісінше Революция атты зерттеуінде келесідей мәлімдеуде: «Армяндар өздерінің қатыгездіктерін ақтау үшін, Ферғанадағы бүкіл мұсылман халқын өлтіргеннің өзінде, Түркиядағы мұсылмандар тарапынан өлтірген армяндардан көп болмайды, деп айтқан», Ол, «Армяндар тарапынан жүргізілген репрессиялар аса қатыгез болған», — деп толықтырды
Түркі-коммунистері 1919 жылы сәуірде «Ферғанада жасалған жүгенсіздіктерге» баса назар аударды. Кеңестік Қырғызстан үкіметі тарапынан жариялаған тарихи очеркте, аймақ мұсылмандары «бұрын соңды болмаған зорлық-зомбылыққа ұшырады» деп атап өтілген[5:70].
1919 жылы қыркүйекте Түркістан коммунистерінің жетекшісі Тұрар Рысқұлов «Дашнақтар, мұсылман халқын бұрын-соңды болмаған мазаққа ұшыратып, өздерінің қорқынышты қорлықтарын жасауда…», -деп мәлімдеген.
Бұған тән мысал — Қырғызстанның қазіргі Жалал-Абад облысындағы Созаққа армян әскерилерінің шабуылы. 1925 жылы Ташкентте басылып шыққан «Революция және Түркістанның жергілікті халқы» жинағына енген«Дашнақтар Ферғанада не істеді? », атты құжатта.- «Созақ қоршалып, атқыланды. Далаға шығып, өзен арнасын паналаған халық, сол жерге атқыланған пулеметтермен толығымен жойылды, содан кейін бір ай бойы олардың мәйіттерін иттер сүйреп жүрді-», деп мәлімделген. Осы құжатқа сәйкес, жақын жерде орналасқан Қоқанд қыстағын дашнақтар толығымен өртеп жіберген.
Осыдан алдын армян әскерилері бір апта бойы ескі Әндіжан қаласында «тонау, кісі өлтіру, зорлаумен» ілескен «тінту» жүргізген.
1918-1919 жылдардағы Кеңес үкіметінің әлсіздігін пайдаланған армян ұлтшылдары Орта Азиядағы өз позицияларын нығайту үшін онымен одақ құрады. Дашнақтар большевиктердің қамқорлығын түріктерді, негізінен өзбектерді жаппай қырып-жою және тонау үшін де пайдаланды. Ресейдің 2012 жылғы «Иран-Наме» ғылыми Шығыстану журналында «Дашнакцутюн үшін Кеңес үкіметін қолдау, ең алдымен, оның мұсылмандарға қарсы ұстанымдарына байланысты туындады…» деп мәлімделген.
Орта Азиядағы армян басшылары большевиктермен одақтың осалдығын түсіне отырып, балама жебеуші іздеді. 1918 жылы маусымда Ашхабад армян комитетінің елшісі Иранға саяхат ету барысында «британдықтарды қару-жарақ пен ақшамен қолдау көрсетуге шақырды». Бұл талап «түрік әскерлерінің Транскаспий аймағына ілгерілеуі» (қазіргі Түркіменстан) деген болжамды қауіппен дәйектенген.
Осыдан жүз жыл бұрын армяндар Орталық Азиядағы түріктерге жасаған қиянаттарын және әлеуетті жебеушілерге үндеулерін Түркияға қарсы айыптаумен ақтады. Енді кейбір армяндық және ресейлік сарапшылар Қазақстандағы тәртіпсіздіктерге Түркия түрткі болды дегенді алға тартуда. Осылайша, олар армян әскери құрамаларының Орта Азияға «қайтып оралуын» негіздеуде.
1919 жылы қыркүйекте Түркістан коммунистерінің жетекшісі Тұрар Рысқұлов «Дашнақтар, мұсылман халқын бұрын-соңды болмаған мазаққа ұшыратып, өздерінің қорқынышты қорлықтарын жасауда…», -деп мәлімдеген.
Бұған тән мысал — Қырғызстанның қазіргі Жалал-Абад облысындағы Созаққа армян әскерилерінің шабуылы. 1925 жылы Ташкентте басылып шыққан «Революция және Түркістанның жергілікті халқы» жинағына енген«Дашнақтар Ферғанада не істеді? », атты құжатта.- «Созақ қоршалып, атқыланды. Далаға шығып, өзен арнасын паналаған халық, сол жерге атқыланған пулеметтермен толығымен жойылды, содан кейін бір ай бойы олардың мәйіттерін иттер сүйреп жүрді-», деп мәлімделген. Осы құжатқа сәйкес, жақын жерде орналасқан Қоқанд қыстағын дашнақтар толығымен өртеп жіберген.
Осыдан алдын армян әскерилері бір апта бойы ескі Әндіжан қаласында «тонау, кісі өлтіру, зорлаумен» ілескен «тінту» жүргізген.
1918-1919 жылдардағы Кеңес үкіметінің әлсіздігін пайдаланған армян ұлтшылдары Орта Азиядағы өз позицияларын нығайту үшін онымен одақ құрады. Дашнақтар большевиктердің қамқорлығын түріктерді, негізінен өзбектерді жаппай қырып-жою және тонау үшін де пайдаланды. Ресейдің 2012 жылғы «Иран-Наме» ғылыми Шығыстану журналында «Дашнакцутюн үшін Кеңес үкіметін қолдау, ең алдымен, оның мұсылмандарға қарсы ұстанымдарына байланысты туындады…» деп мәлімделген.
Орта Азиядағы армян басшылары большевиктермен одақтың осалдығын түсіне отырып, балама жебеуші іздеді. 1918 жылы маусымда Ашхабад армян комитетінің елшісі Иранға саяхат ету барысында «британдықтарды қару-жарақ пен ақшамен қолдау көрсетуге шақырды». Бұл талап «түрік әскерлерінің Транскаспий аймағына ілгерілеуі» (қазіргі Түркіменстан) деген болжамды қауіппен дәйектенген.
Осыдан жүз жыл бұрын армяндар Орталық Азиядағы түріктерге жасаған қиянаттарын және әлеуетті жебеушілерге үндеулерін Түркияға қарсы айыптаумен ақтады. Енді кейбір армяндық және ресейлік сарапшылар Қазақстандағы тәртіпсіздіктерге Түркия түрткі болды дегенді алға тартуда. Осылайша, олар армян әскери құрамаларының Орта Азияға «қайтып оралуын» негіздеуде.