Қозоғистонда конституциявий референдум ўтказиш билан боғлиқ тартибсизликлар эндигина тинди ва Марказий Осиёнинг яна бир давлати давлат тизимини ислоҳ қилишга қарор қилди. Июн ойи охирида Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев конституцияга ўзгартиришлар киритилишини маълум қилган эди.
Ўзбекистон Конституциясига киритилган ўзгартиришлар лойиҳаси 25 июн куни “Бу менинг Конституциям” (ўзбек ва рус тилларида) сайтида ҳамда “Халқ сўзи” ва “Народное слово” газеталарида эълон қилинди. Оммавий маслаҳатлашувлар 5 июлда якунланиши керак.
Лойиҳада 64 та моддага 200 дан ортиқ ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш, шунингдек, яна олтита моддани қўшиш кўзда тутилган. Президентлик муддатини 5 йилдан 7 йилга ўзгартириш, Ўзбекистон нафақат суверен республика, балки ҳуқуқий, ижтимоий, дунёвий ва демократик давлат эканлиги энг муҳим ўзгаришлардан иборат. Ташқи сиёсат қоидалари рўйхати кенгайтирилиб, давлатнинг ҳудудий яхлитлигини ҳурмат қилиш, инсон ҳуқуқ ва эркинликларига риоя қилиш зарурати назарда тутилади. Асосий қонунга Ўзбекистон фуқароси давлатдан чиқариб юборилиши ёки бошқа давлатга экстрадиция қилиниши мумкин бўлмаган қоида киритилади. Шунингдек, Ўзбекистон ўз фуқаролари ва хорижда истиқомат қилаётган ватандошлар билан алоқаларни сақлаш ва ривожлантириш ҳақида ғамхўрлик қилиши кўрсатилган. Қозоғистон Конституциясига ўзгартириш киритилганидек, Ўзбекистонда ҳам ўлим жазоси бекор қилиниши керак. Вилоят аҳолиси ўртасида ўтказилган референдум асосида Ўзбекистон таркибидан ажралиб чиқиш ҳуқуқидан маҳрум қилинадиган Қорақалпатия мухторияти чекланади. Ўзгартиришлар Қорақалпоғистон Республикасининг суверенитети ҳақидаги ишорани ҳам чиқариб ташлашни назарда тутади.
Расмийларнинг таъкидлашича, ўзгартиришлар Конституциявий комиссия фаолияти натижасидир. Лойиҳа аллақачон биринчи ўқишда қабул қилинган, сўнгра умумхалқ муҳокамасига қўйилган. Ҳар бир фуқаро гапира олади. Мулоҳазалар давлат тилида ёки таклиф билдирган шахс гапирадиган бошқа тилда берилиши мумкин.
Президент Шавкат Мирзиёев ўтган йилнинг 6-ноябр куни бўлиб ўтган навбатдаги президентлик муддатининг инаугурацияси маросимида конституциявий ислоҳотлар зарурлиги ҳақида гапирган эди. Май ойида Конституциявий комиссия тузилди, унинг асосий вазифаси Асосий қонунга ўзгартиришлар киритиш бўйича таклифларни тўплашдан иборат.
Энг мунозаралиси президент ва Қорақалпат Республикасининг ваколат муддати тўғрисидаги қоидалардир. Таҳлилчиларнинг фикрича, Шавкат Мирзиёевнинг ваколат муддатини ўзгартириш “нолга тенг” бўлиши ва шу тариқа унга давлат раҳбари лавозимига яна ўз номзодини қўйиш имконини бериши мумкин, бу эса Асосий қонунга ўзгартиришлар киритмасдан туриб мумкин эмас.
Ўзгартиришлар лойиҳаси эълон қилинган биринчи кунданоқ қорақалпоғистонликлар ижтимоий тармоқларда республиканинг Ўзбекистон таркибидан ажралиб чиқиш имкониятини кўрсатувчи бандлар ўз кучида қолишини талаб қилиб, норозилик билдиришди. Эслатиб ўтамиз, 2014-йилда Қрим аннекция қилинганидан кейин Қорақалпоғистонда айирмачилик тенденциялари кучайган. Аҳолининг таъкидлашича, икки миллионлик озчилик ўз келажаги ва мухторият шаклини ҳал қилиш ҳуқуқига эга эмас, чунки Ўзбекистоннинг ўттиз миллиондан ортиқ фуқаролари уларга овоз беради.
Асосий қонунга таклиф этилаётган ўзгартиришлар Қозоғистондаги референдумда овоз берганлар каби улуғвор эмас, бироқ Ўзбекистон сиёсий тизимини умумхалқ муҳокамаси бошланганининг ўзи ҳукмрон элита муносабатлари идрокида катта ўзгаришлар юз берганидан далолат беради. ҳокимият ва жамият ўртасида.
Манба: Шарқ ҳуқуқи институти фонди Габриел Шершеневич