Сўнгги бир неча йил давомида Хитой жаҳон саҳнасида тобора баланд овоз билан ўзини намоён қилмоқда. Таҳлилчилар фикрича, Хитой «Камар ва йўл» ташаббуси ёрдамида Евроосиёни қайта қуришга ҳаракат қилмоқда. Шунингдек бу ерда Осиё гигантининг манфаатлари доираси ушбу лойиҳанинг баъзи иштирокчи мамлакатларининг манфаатларига мос келади. Хитой ОАВ қуйида муҳокама қилинган мамлакатларга бўлган қизиқишининг сабаби шу билан боғлик.
Хитой медиасида 2022 йил 15 февралдан 5 мартгача бўлган нашрлар сонига қараб, Марказий Осиё мамлакатлари ва Эрон, Озарбайжонда камроқ материаллар нашр этилди. Мамлакат бўйича нашрларнинг миқдорий кўрсаткичлари шундай кўринишга эга:
- Марказий Осиё — 22;
- Эрон — 22;
- Туркия – 20;
- Озарбайжон – 18.
Мия трестларининг таҳлилий мақолалари ушбу мамлакатларнинг барчасида озми-кўпми нашр этилган. Шуни таъкидлаш керакки, Туркия мавзуси йирик янгиликлар порталлари томонидан кўпроқ ёритилган бўлиб чиқди.
Феврал ойи охирида медиа ушбу мамлакатларнинг иқтисодиёти ва/ёки иқтисодий муаммолари мавзусини кенг ёритдилар. Ушбу мавзуга қўшимча равишда қуйидаги мавзуларни ажратиш мумкин:
- Украина инқирозида Марказий Осиё давлатларининг Россияни қўллаб-қувватлаши;
- Хитой ва Марказий Осиё ўртасидаги ҳамкорлик;
- Эрон ядровий битими бўйича музокаралар;
- Туркия – Россия ва Украина ўртасидаги муносабатларни ҳал қилишда воситачи;
- Туркия ва Исроил ўртасидаги муносабатларни нормаллаштириш;
- Россия ва Озарбайжон ўртасида иттифоқ шартномасини имзолаш.
1) Марказий Осиё давлатлари раҳбариятининг Россиянинг Украинага нисбатан сиёсатини қўллаб-қувватлаши аниқ кўриниб турибди
Аммо, таъкидлаш жоизки, ҳеч бўлмаганда Хитой ОАВ да бу ҳолат бевосита асл манбага емас, Кремльнинг сўзларига ишора қилиб кўрсатилади.
Масалан, Кремлнинг Қирғизистон ва Ўзбекистон президентлари билан телефон орқали суҳбатларига доир баёнотида:
“Минск келишувлари муваффақиятсизликка учрагани учун Киев жавобгарлигини қайд этиб, Садир Жапаров Россиянинг Донбасс тинч аҳолисини ҳимоя қилиш бўйича қат’ий ҳаракатларини қўллаб-қувватлади”.
“Улар Донбасснинг тинч аҳолисини ҳимоя қилиш бўйича махсус ҳарбий операциядан кейинги вазиятнинг ривожланиши, Украинани демилитаризация ва денасификация қилиш масалаларини муҳокама қилишди. Мирзиёев Россия томонининг ҳаракатларини тушунишини билдирди”.
Қозоғистон президенти Қасим-Жомарт Тоқаев зиддиятли томонлар президентлари билан телефон орқали суҳбатлар ўтказди. Суҳбат чоғида Тоқаев Украина ва Россиянинг музокараларда консенсусга еришиш муҳимлигини таъқидлади. Тоқаев, агар керак бўлса, Қозоғистон томони шу мақсадда Россия-Украина можаросида воситачилик қилишга ва муаммони ҳал қилиш бўйича томонлар ўртасида музокаралар олиб бориш учун платформа яратишга тайёрлигини айтди.
2) Хитой ва Марказий Осиёнинг бешта давлати оʻртасидаги оʻзаро савдо ва оʻзаро сармояга эʼтибор қаратилган
Бу ерда сиз қишлоқ хоʻжалиги, сувни тежаш, электр энергетикаси, тоʻқимачилик саноати, машинасозлик ва қайта ишлаш соҳасидаги коʻплаб йирик лойиҳаларни ажратиб коʻрсатишингиз мумкин. Шунингдек, мамлакатлар Марказий Осиё газ қувури, Хитой-Қозоғистон нефт қувури ва Хитой-Қирғизистон-Ўзбекистон магистрали, «Битта камар, битта йўл», ШҲТ ва бошқа йирик лойиҳалар доирасида ҳамкорлик қилмоқда.
Син Гуанчэн, ижтимоий Фанлар Хитой Академияси аъзоси ва Хитой чегара институти директори, деди:
«Менинг фикримча, икки томон ўртасидаги ҳамкорликнинг енг диққатга сазовор натижалари қуйидаги уч жиҳатда акс этади:
Биринчидан, Хитой ва Марказий Осиё давлатлари чегара масаласини ҳал қилиб, чегарани дўстлик, ўзаро ишонч ва ҳамкорлик ришталарига айлантирди, бу осон емас ва Хитой ва Марказий Осиёнинг бешта давлатини халқаро муносабатларнинг янги турини яратиш учун намуна қилади.
Иккинчидан, иқтисодий жабҳада Хитой ва Марказий Осиё давлатлари ўртасида икки томонлама савдо ва ўзаро инвестициялар 100 баробардан зиёд ошди, коммуникация соҳасида катта ютуқларга эришилди.
Учинчидан, икки томон терроризмга қарши ҳамкорликни амалга оширади ва уч куч ва трансмиллий уюшган жиноятчиликка қарши биргаликда курашади, шу жумладан минтақавий хавфсизлик ва барқарорликни сақлайди”.
3) Ядровий келишув бўйича музокаралар марра чизиғида
Келишув 2015 йилда имзоланган бўлиб, Эронга ядровий фаолиятига қатъий чекловлар евазига санкциялардан озод қилинган. Бироқ 2018-йилда АҚШ нинг ўша пайтдаги президенти Дональд Трамп шартномадан чиқди ва Теҳронга нисбатан кўплаб санксияларни тиклади. Бунга жавобан Эрон қўшма қамровчи ҳаракатлар режаси (ҚҚҲР) бўйича келишилган кўплаб чекловларга риоя қилишни аста-секин тўхтатиб қўйди. Жо Байден даврида музокаралар қайта бошланди.
14-феврал куни Эрон ташқи ишлар вазири Абдуллоҳиён АҚШ ва Буюк Британия, Франция ва Германия Эрон ядровий муаммоси бўйича кенг қамровли келишув бўйича ўз мажбуриятларини бажаришга жиддий ёндашса, Вена музокараларида қисқа вақт ичида келишувга эришиш мумкинлигини айтди.
4) Россия-Украина можаросида Туркиянинг воситачилик роли таъқидланган
24 феврал куни Россия Украинада махсус ҳарбий операцияни бошлади. Россия томони уни «ДХР ва ЛХР ни ҳимоя қилиш операцияси» деб атайди».
2020-йил охирида Туркия президенти низолашаётган томонлар ўртасидаги музокаралар жараёнида воситачи бўлишга тайёрлигини ма’лум қилди. Иккала томон ҳам бу баёнотга вазминлик билан муносабат билдиришди. Туркия раҳбариятининг баёнотлари ва ҳаракатларига кўра, можарода Киевни кўпроқ қўллаб-қувватлайди, деган хулосага келиш мумкин. Туркия Украинанинг ҳудудий яхлитлигини қўллаб-қувватлайди ва уни қурол билан таъминлайди, Туркия томони Монтрё Конвенсиясига мувофиқ бўғозларини ҳарбий кемалар учун ёпишга қарор қилди. Аммо буларнинг барчаси билан у Россияга қарши санкцияларни қўллашдан бош тортди.
Операция бошланганидан бери Эрдоған икки мамлакат президентлари билан бир неча бор telefon орқали гаплашди ва Владимир Путин ва Владимир Зеленский ўртасида учрашув ташкил этишга тайёрлигини билдирди.
Президент Эрдоғаннинг ташаббуси билан 10 март куни Анталиядаги дипломатик форум доирасида Россия, Украина ва Туркия ташқи ишлар вазирлари ўртасида уч томонлама учрашув бўлиб ўтади.
5) Россия Федерацияси ва Озарбайжон муносабатлари ривожланишининг янги босқичи
22 феврал куни Озарбайжон ва Россия ўртасида иттифоқчилик ҳамкорлиги тўғрисидаги декларация имзоланди ва бу икки мамлакат ўртасидаги муносабатлар ривожида янги босқич бўлди. Декларация икки томонлама ҳамкорликнинг турли йўналишлари бўйича 43 банддан иборат. Ҳужжатда, хусусан, оʻзаро ҳарбий ёрдам, қурол-ярогʻ етказиб бериш, терроризмга қарши кураш, парламент ҳамкорлиги коʻринишидаги ҳамкорлик тоʻгʻрисидаги бандлар ҳам мавжуд.
Shuningdek qarang:«Турон сомон Ости Юрти кузи билан»