Çin, son birkaç yıldır dünya sahnesinde giderek daha yüksek sesle ön plana çıkmakta. Analistler, Çin’in Kuşak-Yol Projesi aracılığıyla Avrasya’yı yeniden şekillendirmeye çalıştığına inanıyor. Asya devinin çıkarları, bu projeye katılan bazı ülkelerin çıkarları ile birleşiyor. Çin medyasının aşağıda ele alacağımız ülkelere olan ilgisinin nedeni de işte tam olarak budur.
15 Şubat — 5 Mart 2022 tarihleri arasında Çin medyasındaki yayınların sayısına bakıldığında Azerbaycan hakkında kısmen daha az, Orta Asya ülkeleri ve İran hakkında daha fazla materyal yayınlanmıştır. Ülkelere göre yayınların sayıları şöyledir:
● Orta Asya — 22;
● İran — 22;
● Türkiye — 20;
● Azerbaycan — 18.
Tüm bu ülkeler için, az ya da çok, düşünce kuruluşu analitik makaleleri yayınlandı. Türkiye konusunun daha çok büyük haber portallarında yer aldığını belirtmekte fayda var.
Şubat ayının sonunda medya, bu ülkelerin ekonomisi ve ekonomik sorunları konusunu oldukça geniş bir şekilde ele aldı. Bu konulara ek olarak, aşağıdaki konularla da ilgilenildi;
● Ukrayna krizinde Orta Asya ülkelerinin Rusya’ya desteği;
● Çin ve Orta Asya arasındaki işbirliği;
● İran nükleer anlaşmasına ilişkin müzakereler;
● Türkiye’nin, Rusya ve Ukrayna arasındaki arabuluculuğu;
● Türkiye ile İsrail arasındaki ilişkilerin normalleşmesi;
● Rusya ile Azerbaycan arasında ittifak anlaşmasının imzalanması.
1) Lider Orta Asya ülkelerinin Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik politikasına açık desteği var
Ancak, en azından Çin medyasında bu pozisyonun doğrudan kaynağa değil, Kremlin’in sözlerine atıfta bulunulduğunu belirtmekte fayda var.
Örneğin, Kremlin’in Kırgızistan ve Özbekistan cumhurbaşkanları ile telefon görüşmelerine ilişkin açıklaması şöyle:
«Minsk anlaşmalarının başarısızlığında Kiev’in sorumluluğuna dikkat çeken Sadyr Zhaparov, Rusya’nın Donbass’ın sivil nüfusunu korumak için kararlı eylemlerine olan desteğini dile getirdi».
«Donbass’ın sivil nüfusunu korumaya yönelik özel askeri operasyondan sonra durumun gelişimini, Ukrayna’nın silahsızlandırılmasını ve nazilerden arındırılmasını görüştüler.
Mirziyoyev, Rusya’nın yaptığı eylemleri anladığını ifade etti».
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev, savaşan tarafların cumhurbaşkanlarıyla telefon görüşmeleri yaptı. Görüşmede Tokayev, Ukrayna ve Rusya’nın müzakerelerde uzlaşmaya varmasının önemine vurgu yaptı. Tokayev, gerekirse Kazak tarafının bu amaçla Rusya-Ukrayna ihtilafında arabuluculuk yapmaya ve sorunun çözümü için iki taraf arasındaki müzakerelerde bir platform sağlamaya hazır olduklarını belirtti.
2) Çin ile Orta Asya’daki beş ülke arasında ikili ticaret ve karşılıklı yatırıma vurgu
Burada ülkeler tarım, su tasarrufu, elektrik, tekstil endüstrisi, mühendislik ve işleme alanlarında çok sayıda büyük projelerden bahsedebiliriz. Ülkeler ayrıca Orta Asya doğalgaz boru hattı, Çin-Kazakistan petrol boru hattı, Çin-Kırgızistan-Özbekistan karayolu, Kuşak-Yol projesi, Şanghay Beşlisi ve diğerleri gibi büyük projeler çerçevesinde işbirliği yapıyorlar.
Çin Sosyal Bilimler Akademisi üyesi ve Çin Sınır Enstitüsü müdürü Xing Guangcheng şunları söyledi:
«Bence, iki taraf arasındaki işbirliğinin en dikkat çekici sonuçları aşağıdaki üç açıdan yansıtılmakta:
Birincisi, Çin ve Orta Asya ülkeleri, sınır problemlerini, hiç de kolay olmayan dostluk, karşılıklı güven ve işbirliği bağlarına dönüştürerek çözmüşlerdir ve bu da yeni bir tür uluslararası ilişkiler inşa edilmesi yolunda , Çin ile beş Orta Asya ülkesini model haline getirmiştir.İkincisi, ekonomik olarak, Çin ile Orta Asya ülkeleri arasındaki ikili ticaret ve karşılıklı yatırım 100 kattan fazla artmış ve iletişim alanında büyük adımlar atılmıştır.
Üçüncüsü, iki taraf da terörle mücadelede işbirliği yapmakta, bölgesel güvenlik ve istikrarı koruyan üç güç ve ulusötesi organize suçlara karşı ortaklaşa mücadele etmektedir»
3) Nükleer anlaşma müzakereleri son aşamada
Anlaşma 2015 yılında imzalandı ve İran’a nükleer faaliyetlerine ciddi kısıtlamalar getirilmesi karşılığında yaptırımlardan muafiyet sağladı. Bununla birlikte, 2018’de ABD Başkanı Donald Trump anlaşmadan çekildi ve Tahran’a yönelik yaptırımların çoğunu eski haline getirdi. Buna karşılık İran, JCPOA kapsamında kabul ettiği birçok kısıtlamanın uygulanmasını kademeli olarak askıya aldı. Joe Biden yönetiminde müzakereler yeniden başladı.
14 Şubat’ta İran Dışişleri Bakanı Abdullahyan, ABD ile İngiltere, Fransa ve Almanya’nın İran nükleer meselesine ilişkin anlaşma kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirme konusunda ciddi olmaları halinde, Viyana görüşmelerinde kısa sürede bir anlaşmaya varılabileceğini söyledi.
4) Rusya-Ukrayna anlaşmazlığında Türkiye’nin arabuluculuk rolü vurgulanıyor
24 Şubat’ta Rusya, Ukrayna’da özel bir askeri operasyon başlattı. Rusya buna «DPR ve LPR’yi koruma operasyonu» diyor.
2020 yılının sonunda, Türkiye Cumhurbaşkanı çatışan taraflar arasındaki müzakere sürecinde arabulucu olmaya hazır olduğunu açıkladı. Her iki taraf da bu açıklamaya temkinli tepki gösterdi. Türkiye’nin açıklamalarına ve eylemlerine dayanarak, bu anlaşmazlıkta Kiev’i daha fazla desteklediği sonucuna varılabilir. Türkiye, Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü
destekliyor ve Ukrayna’ya silah sağlıyor. Ayrıca Türk tarafı Montrö Sözleşmesi gereğince boğazlarını savaş gemilerine de kapatma kararı aldı. Ancak tüm bunlara rağmen Rusya’ya yaptırım uygulamayı reddetti.
Erdoğan, harekatın başlangıcından bu yana iki ülkenin cumhurbaşkanlarıyla defalarca telefonda görüştü ve Vladimir Putin ile Vladimir Zelensky arasında bir görüşme düzenlemeye hazır olduğunu belirtti.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın inisiyatifiyle 10 Mart’ta Rusya, Ukrayna ve Türkiye dışişleri bakanları arasında Antalya’daki diplomatik forumun oturum aralarında üçlü bir görüşme yapılacak.
5) Rusya ile Azerbaycan arasındaki ilişkilerin gelişmesinde yeni aşama
22 Şubat’ta Azerbaycan ve Rusya, iki ülke arasındaki ilişkilerin gelişmesinde yeni bir aşama haline gelen Müttefik İşbirliği Bildirgesi’ni imzaladılar. Bildirge, ikili işbirliğinin çeşitli alanlarına ilişkin 43 maddeden oluşmaktadır. Belgede ayrıca, özellikle karşılıklı askeri yardım, silah temini, terörle mücadele ve parlamenter işbirliği şeklinde ortaklaşa çalışmalara ilişkin hükümler de yer almakta.